ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի երրորդ հանրապետության
կազմավորումը երկրի կյանքի բոլոր ոլորտներում սկզբնավորեց քաղաքական, տնտեսական արմատական փոփոխություններ,
որոնցից բնականաբար անմասն չմնաց նաև զանգվածային
տեղեկատվության համակարգը:
Ազատության շունչը արագ ձևափոխեց մեդիաոլորտը:
Հայաստանում հիմնադրվեցին ազատ և անկախ լրատվամիջոցներ, այդ թվում՝ մասնավոր հեռուստա և ռադիոընկերություններ:
Նախկինում գործող օրենսդրությունը, ինչպես նաև ոլորտը համակարգող
մարմինները չէին կարող համապատասխանել ժողովրդավարության ուղին բռնած պետության և հասարակության
պահանջներին, ուստի, անհրաժեշտ
էին նոր օրենքներ, կարգավորման նոր մեխանիզմներ և մարմիններ:
Անհրաժեշտ էր մասնավորապես ամրագրել
եթերային հեռարձակողների ազատ գործելու, քաղաքացու
հավաստի և ամբողջական տեղեկատվություն ստանալու իրավունքները, օրենսդրորեն սահմանափակել էրոտիկ բնույթի, սարսափ
և ակնհայտ բռնություն պարունակող տեսա և ձայնային
նյութերի, անչափահասների առողջության, մտավոր և ֆիզիկական զարգացման, դաստիարակության
վրա հնարավոր բացասական ազդեցություն ունեցող տեսալսողական բովանդակությունը,
սահմանել լիցենզավորման կարգերը,
պաշտպանել հեղինակային իրավունքը և այլն:
2000թ. հոկտեմբերի 9-ին Ազգային
ժողովն ընդունել է «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» ՀՀ օրենքը,
որը հեռուստառադիընկերությունների հիմնադրման, լիցենզավորման,
գործունեության հետ առնչվող խնդիրների կարգավորման առաջին հստակ փորձն էր։ Մասնավորապես,
օրենքով սահմանվում է հեռուստառադիոընկերությունների
կարգավիճակը, տրվում է հեռուստառադիոընկերությունների
հիմնադրման, դրանց լիցենզավորման և ղեկավարման կարգը, իրավունքների ու պարտականությունների
առաջացման հիմքերը և կանոնակարգվում հեռուստառադիոընկերությունների ստեղծման ու գործունեության
ընթացքում ծագող հարաբերությունները, երաշխավորում հեռարձակվող ընկերությունների ազատությունը:
ՀՀ Սահմանադրության և Օրենքի հիման վրա 2001թ. ստեղծվեց կարգավորող
պետական անկախ մարմին՝ Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողով (ներկայում, ըստ
գործող Սահմանադրության՝ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողով), որի անդամները պետք է լինեին լրագրության, հեռուստատեսության
և ռադիոյի, տնտեսության, կառավարման, ճարտարագիտության, մշակույթի, արվեստի և իրավագիտության
ոլորտներում փորձառություն ունեցող և հեղինակավոր մասնագետներ:
Հանձնաժողովի առաջին կազմը նշանակվել
է 2001 թվականի մարտի 19-ին՝ Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի ՆՀ-839 հրամանագրով:
Հարկ է նշել, որ այդ ժամանակից
ի վեր Հանձնաժողովի կազմը և ընտրման (նշանակման) կարգը փոխվել է ՀՀ Սահմանադրության,
ինչպես նաև «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» ՀՀ օրենքի՝ վերջինիս գործունեությանը վերաբերող
դրույթների փոփոխությանը համապատասխան: Մասնավորպես, տարբեր ժամանակներում Հանձնաժողովի
կազմում եղել է ինը, այնուհետ ութ, այժմ՝ յոթ հոգի: Հանձնաժողովի առաջին կազմը ամբողջությամբ
նշանակվել է Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի կողմից, հետագայում անդամներից չորսը ընտրվել են Ազգային
ժողովի, իսկ մյուս չորսը նշանակվել Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի կողմից: Ներկայումս, համաձայն 2020 թվականի օգոստոսին ուժի մեջ մտած «Տեսալսողական մեդիայի մասին» ՀՀ օրենքի (այն փոխարինեց «Հեռուստատեսության
և ռադիոյի մասին» ՀՀ օրենքին)
Հանձնաժողովի կազմը ամբողջությամբ ընտրվում է Ազգային ժողովի կողմից` վեց տարի պաշտոնավարման ժամկետով:
Հանձնաժողովը
ստեղծման ժամանակից ի վեր հեռուստատեսության և ռադիոյի բնագավառի արդյունավետ զարգացման
համար երկկողմանի և բազմակողմանի ձևաչափերով համագործակցել և համագործակցում է տարբեր
երկրների համապատասխան կառույցների և միջազգային կազմակերպությունների ու հարթակների
հետ՝ ուսումնասիրելով տարբեր երկրների ոլորտային օրենսդրությունը, կիրառման մեխանիզմները
և փորձը: Դրանց թվում են՝ կարգավորող մարմինների
եվրոպական պլատֆորմը (EPRA), Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպությունը
(BSEC), միջերկրածովյան կարգավորող մարմինների հարթակը (MNRA), ֆրանկոֆոն երկրների
կարգավորող մարմինների ֆորումը (REFRAM) և այլն: Համագործակցության մասին Հուշագրեր
են կնքվել մի շարք պետությունների կարգավորող մարմինների հետ, այդ թվում՛ Ռուսաստանի
Դաշնության, Իտալիայի, Չեխիայի, Վրաստանի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի, Իրանի Իսլամական
Հանրապետության։
Հանձնաժողովի ստեղծումից ի վեր հանրության մտահոգության գլխավոր առարկան կարգավորող մարմնի իրական անկախությունն է, պետության և քաղաքացիների շահերից բխող անկողմնակալ որոշումների ընդունման կամքն ու ունակությունը, ինչպես նաև հաշվետվողականությունն ու թափանցիկությունը։ Այդ է պատճառը, որ Հանձնաժողովի՝ վերջին տարիների գործունեության առաջնային նպատակներից է՝ բարձրացնել հանրային վստահությունը, առավելագույնս նվազեցնել քաղաքական ուժերի միջամտությունը կարգավորող մարմնի գործունեությանը, աջակցել Հանձնաժողովի կարգավորման ներքո գտնվող տեսալսողական ծառայություններ մատուցողների ազատ և անխափան գործունեությանը, հաշվետու լինել հանրության առջև:
ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆ
Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի լիազորությունները սահմանվում են ՀՀ Սահմանադրության 196-րդ հոդվածով, համաձայն որի այն անկախ պետական մարմին է, որն ապահովում է հեռարձակվող լրատվության միջոցների ազատությունը, անկախությունը և բազմազանությունը, վերահսկում է հեռուստաընկերությունների և ռադիոընկերությունների գործունեությունը:
ՀՀ ՍԱՀՄԱՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ
ԳԼՈՒԽ 12
ՀԵՌՈՒՍՏԱՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՌԱԴԻՈՅԻ ՀԱՆՁՆԱԺՈՂՈՎԸ
Հոդված 196. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի գործառույթները և լիազորությունները
1. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովն անկախ պետական մարմին է, որն ապահովում է հեռարձակվող լրատվության միջոցների ազատությունը, անկախությունը և բազմազանությունը, վերահսկում է հեռուստաընկերությունների և ռադիոընկերությունների գործունեությունը:
2. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը հրապարակային և մրցութային կարգով հատկացնում է եթերային հաճախություններ:
3. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը վերահսկողություն է իրականացնում հանրային հեռուստատեսությունում և ռադիոյում տեղեկատվական, կրթական, մշակութային և ժամանցային բնույթի հաղորդումների բազմազանության ապահովման նկատմամբ:
4. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը տարեկան հաղորդում է ներկայացնում Ազգային ժողով իր գործունեության, հեռուստատեսությունում և ռադիոյում տեղեկատվության ազատության վիճակի մասին:
5. Օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովն ընդունում է ենթաօրենսդրական նորմատիվ իրավական ակտեր:
6. Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի լիազորությունները, գործունեության կարգը և երաշխիքները սահմանվում են օրենքով:
